Trong
vụ việc ông Huỳnh Văn Nén bị tù oan, ai sẽ chịu trách nhiệm bồi thường? Liệu việc
xác định trách nhiệm hình sự hay xử lý kỷ luật, buộc hoàn trả tiền bồi thường
trong vụ việc này có đơn giản?
Theo
TS.Lê Minh Hùng, giảng viên trường Đại học Luật TP.HCM, dư luận đã một phần nhẹ
nhàng, ông Huỳnh Văn Nén cũng một phần an ủi khi các cơ quan tố tụng đã tổ chức
xin lỗi ông về những năm tù oan nghiệt. Bên cạnh đó, trách nhiệm bồi thường lẫn
trách nhiệm pháp lý của nhà nước, của từng cá nhân gây hàm oan cũng phải được
thực hiện.
Theo quy định của pháp luật, người bị oan sai trong tố tụng hình sự được đòi bồi thường thiệt hại do bị oan. Cơ quan tiến hành tố tụng làm oan sai có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người bị oan. Những người tiến hành tố tụng gây oan sai có trách nhiệm hoàn trả cho Nhà nước một phần khoản tiền bồi thường cho người bị oan. Tùy trường hợp, những người này có thể còn phải chịu trách nhiệm pháp lý thích hợp theo quy định của pháp luật.
Theo quy định của pháp luật, người bị oan sai trong tố tụng hình sự được đòi bồi thường thiệt hại do bị oan. Cơ quan tiến hành tố tụng làm oan sai có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người bị oan. Những người tiến hành tố tụng gây oan sai có trách nhiệm hoàn trả cho Nhà nước một phần khoản tiền bồi thường cho người bị oan. Tùy trường hợp, những người này có thể còn phải chịu trách nhiệm pháp lý thích hợp theo quy định của pháp luật.
Cơ quan sau cùng làm oan sai phải bồi thường
Quá trình tiến hành
tố tụng hình sự trải qua các giai đoạn
khởi tố, truy tố, xét xử, thi hành án và cơ quan nào sau cùng làm oan sai thi
cơ quan đó phải chịu trách nhiệm bồi thường.
Ở
vụ án “Vườn điều” năm 1993, ông Nén bị TAND tỉnh Bình Thuận kết án 5 năm tù
giam về tội “không tố giác tội phạm”. Do cấp phúc thẩm tuyên hủy án để điều tra
lại sau đó CQĐT kết luận ông Nén không phạm tội, nên TAND tỉnh Bình Thuận là cơ
quan (sau cùng) làm oan sai cho ông Nén, là cơ quan chịu trách nhiệm phải bồi
thường. Tương tự, trong vụ án giết bà Nguyễn Thị Bông, TAND tỉnh Bình Thuận
tuyên ông nén có tội, cấp Giám đốc hủy án điều tra lại, sau đó CQĐT Công an tỉnh
Bình Thuận kết luận ông Nén không phạm tội “giết người”, “cướp tài sản”.
Như
vậy, trong cả hai vụ án trên, cơ quan tiến hành tố tụng sau cùng làm oan sai
cho ông Nén đều là TAND tỉnh Bình Thuận. Theo pháp luật, đơn vị này sẽ chịu
trách nhiệm giải quyết việc bồi thường cho ông Nén (điểm a, c khoản 1 Điều 32
Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước-gọi tắt Luật TNBT của NN).
Quyền của ông Nén sau khi được minh oan
Ông
Nén là nạn nhân của hoạt động tiến hành tố tụng gây oan sai. Thiệt hại của ông
Nén bị oan, sai trong cả hai vụ án là rất lớn, cần phải được bồi thường. Để đảm
bảo lẽ công bằng, khôi phục tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người bị oan
trong tố tụng hình sự, pháp luật quy định những thủ tục cần thiết để khắc phục
những thiệt hại vật chất, tinh thần cho ông.
Theo
đó, ông Nén được trả lại sự trong sạch, xóa vết tích oan án. Cụ thể, TAND tỉnh
Bình Thuận có trách nhiệm xin lỗi và cải chính cho ông Nén. Về thủ tục, ông Nén
có quyền yêu cầu TAND tỉnh Bình Thuận tổ chức xin lỗi, cải chính và cơ quan kết
án sai phải tiến hành xin lỗi, cải chính. Việc xin lỗi đã được các cơ quan tố tụng
tỉnh Bình Thuận thực hiện đúng thủ tục vào ngày 3.12. Tiếp theo, TAND tỉnh Bình
Thuận tiếp tục đăng trên một tờ báo trung ương và một tờ báo địa phương trong
ba số liên tiếp theo yêu cầu của người bị thiệt hại hoặc đại diện hợp pháp của
họ.
Việc
xác định trách nhiệm hình sự hay xử lý kỷ luật và buộc gánh chịu trách nhiệm
hoàn trả tiền bồi thường trong vụ việc này là không đơn giản, và rất có thể
không có ai phải chịu trách nhiệm hình sự cũng như trách nhiệm hoàn trả tiền
cho ngân sách. Đây cũng là một trong những bất cập của pháp luật trách nhiệm bồi
thường của Nhà nước cần được sớm sửa đổi, hoàn thiện
Được
bồi thường các thiệt hại về vật chất, tinh thần do bị kết án oan gồm: thu nhập
thực tế bị mất hoặc bị giảm sút, thiệt hại về tinh thần do bị kết án oan, thiệt
hại về sức khỏe bị xâm phạm nếu có, thiệt hại do tài sản bị xâm phạm nếu có
(theo quy định tại các Điều 45, 46, 47, 49 Luật TNBT của NN), chi phí đi lại
kêu oan…
Để
được bồi thường ông Nén cần làm đơn yêu cầu gửi cho TAND tỉnh Bình Thuận và hai
bên thương lượng, thỏa thuận số tiền bồi thường. Trường hợp không thỏa thuận được,
ông Nén có quyền khởi kiện TAND tỉnh Bình Thuận ra TAND cấp huyện nơi ông Nén
cư trú, làm việc hoặc nơi xảy ra thiệt hại để buộc TAND tỉnh Bình Thuận bồi thường.
Tiền bồi thường lấy từ ngân sách nhà nước.
Dù
trách nhiệm bồi thường oan, sai cho ông Nén là TAND tỉnh Bình Thuận nhưng luật
lại quy định nguồn tiền để bồi thường trong trường hợp này là tiền từ ngân sách
nhà nước. Khi có quyết định, bản án giải quyết bồi thường có hiệu lực, TAND tỉnh
Bình Thuận chuyển hồ sơ đề nghị trả tiền bồi thường cho người bị oan sang Sở
Tài chính cùng cấp để cơ quan này kiểm tra tính hợp lệ của hồ sơ và chuyển kinh
phí để TAND tỉnh Bình Thuận thực hiện việc bồi thường.
Hình
2
Luật
quy định những người gây oan sai cho ông Nén có nghĩa vụ hoàn trả khoản tiền
cho ngân sách nhà nước nhưng theo khoản 2 Điều 56 Luật TNBT của NN thì những
người làm oan sai cho người khác trong tiến hành tố tụng hình sự không bị buộc
phải hoàn trả tiền bồi thường nếu họ có lỗi vô ý.
Trường
hợp điều tra viên biết rõ ông Nén không phạm tội mà vẫn quyết tâm đưa ông này
vào vòng lao lý thì hành vi của người này mới có lỗi cố ý. Nếu vì thiếu sót
nghiệp vụ, nôn nóng lập công dẫn đến sai sót, chưa làm tròn trách nhiệm thì
hành vi có lỗi vô ý. Những người khác dựa trên kết quả của điều tra viên trên,
nhưng do thiếu sót, chưa xem xét đầy đủ các nội dung, chứng cứ liên quan nên đã
kết tội oan sai cho ông Nén, thì hành vi của những người đó là vô ý. Theo đó,
thì những người tiến hành tố tụng trong trường hợp này rất có thể sẽ không bị
buộc phải chịu trách nhiệm hoàn trả, trừ điều tra viên thì có thể bị buộc phải
hoàn trả nếu chứng minh được lỗi của người này là cố ý.
Trách nhiệm hình sự của người gây oan sai
Người
làm oan sai cho ông Nén chính là điều tra viên trong vụ án, kiểm sát viên đã
phúc cung vụ án, Thủ trưởng – người ký Bản kết luận điều tra, Lãnh đạo Viện
KSND - người ký cáo trạng truy tố, kiểm sát viên giữ quyền công tố tại phiên
tòa, thẩm phán chủ tọa, thẩm phán và các hội thẩm nhân dân tham gia xử sơ thẩm.
Ngoài
việc phải hoàn trả tiền cho cơ quan chịu trách nhiệm bồi thường (nếu có), tùy
theo tính chất của hành vi làm oan sai mà người làm oan sai còn có thể phải chịu
trách nhiệm pháp lý thích hợp về hành vi của mình, có thể là bị xử lý kỷ luật
hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
Tuy
nhiên, việc xác định trách nhiệm hình sự hay xử lý kỷ luật và buộc gánh chịu
trách nhiệm hoàn trả tiền bồi thường trong vụ việc này là không đơn giản, và rất
có thể không có ai phải chịu trách nhiệm hình sự cũng như trách nhiệm hoàn trả
tiền cho ngân sách. Đây cũng là một trong những bất cập của pháp luật trách nhiệm
bồi thường của Nhà nước cần được sớm sửa đổi, hoàn thiện.
Dù
thế nào đi nữa, trách nhiệm bồi thường thiệt hại do kết án oan sai đối với ông
Nén cũng phải được TAND tỉnh Bình Thuận thực hiện. Dù muộn màng, nhưng đó cũng
là kết thúc “có hậu” cần bàn và phải được thực hiện nhanh chóng, chủ động của
TAND tỉnh Bình Thuận đối với ông Huỳnh Văn Nén.
Theo
TS.Lê Minh Hùng – Báo Thanh Niên.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét